کشور عراق که عموم آن را مسلمانان شیعه مذهب تشکیل می‌دهند، به‌دلیل وجود اماکن متبرکه، کانون برگزاری مراسم‌های مختلف مذهبی است که مسلمانان سایر کشورهای همسایه نظیر ایران نیز در آن‌ها شرکت می‌کنند.

مراسم پیاده روی اربعین که به مناسبت سالگرد چهلمین روز درگذشت سومین امام شیعیان یعنی امام حسین (ع) برگزار می‌شود، یکی از باشکوه‌ترین اجتماعات مسلمانان شیعه مذهب در عراق است. در ادامه با آداب و رسوم و آیین‌های مذهبی در عراق آشنا می‌شویم.

آداب و رسوم ماه محرم

برگزاری مراسم ایام محرم خصوصاً روز عاشورا، از جمله آداب و رسومی است که شیعیان عراق تا امروز به آن پایبند بوده‌اند. شیعیان در عراق، حدود 10 روز پیش از شروع ماه محرم با نصب پرچم‌های منقش به نام امام حسین(ع) و سایر شهدای کربلا بر ‌بام خانه‌ها، کوچه و خیابان‌ها و با سیاه‌پوش کردن شهرها و اماکن زیارتی، خود را برای مراسم عزاداری ماه محرم مهیا می‌کنند. مردم این کشور، رسوم و آداب خاصی را در ایام محرم در شهر کربلا اجرا می‌کنند که این مراسم خاص همین سرزمین است و در جای دیگری نمی‌توان مشابه آن را یافت.

شب اول ماه محرم با مراسم جایگزینی پرچم حرم امام سوم شیعیان آغاز می‌شود. در این شب با حضور جمع قابل توجهی از عزداران پرچم قرمز رنگ حرم را با پرچم سیاه جایگزین می‌کنند.

در روز اول محرم هیئت‌های عزاداری را زینت می‌بخشند که این کار نماد خوش‌آمدگویی مردم به کاروان امام حسین(ع) است. عده‌ای مشابه کشورمان ایران، با برپایی ایستگاه‌های صلواتی در مکان‌های مختلف به خدمت‌رسانی به عزاداران حسینی مشغول می‌شوند و البته نیروهای امنیتی هم وظیفه حفظ جان عزاداران را برعهده دارند. در شب دوم مراسمی به جهت ورود کاروان به کربلا اجرا می‌شود. در شب سوم دسته‌هایی از نقاط مختلف عراق به منظور برپایی مراسم عزاداری وارد شهر کربلا می‌شوند.

در روز سوم مراسم سمبلیک وارد شدن کاروان عمر سعد به شهر کربلا انجام می‌شود. این کاروان در روز سوم محرم تعزیه اجرا می‌کند و با لباس‌های قرمز و زرد به دور حرم می‌چرخند و خاطرات مظلومیت امام و یارانش را در آن روزها یادآوری می‌کند. و اما در روز عاشورا، مردم عراق در مساجد و حسینیه‌ها حاضر می‌شوند و روحانیون حکایت آن روز بزرگ را برای مردم روایت می‌کنند. در شب یازدهم محرم یا شام غریبان، مردم با روشن کردن شمع، یادآور غربت و تنهایی حضرت زینب وکودکان امام حسین (ع) می‌شوند. عملی که در تمام این شب‌ها همواره اجرا می‌شود این است که از روز اول محرم تا پایان صفر تمام هیئت‌ها به تهیه و توزیع انواع غذا می‌پردازند و این کار در دهه اول محرم و ایام اربعین به اوج خود می‌رسد.

پیاده‌روی اربعین

پیاده‌روی اربعین یکی از رسوم دینی است که سال‌هاست توسط مردم نقاط مختلف عراق با اتحاد و یکپارچگی اجتماعی در حال اجراست و در سالیان اخیر با حضور شیعیان سایر کشورها، ازجمله ایران شور و حال خاصی دارد. در این مراسم، علاوه بر پیاده‌روی به سوی شهر کربلا به قصد زیارت امام حسین(ع)، دسته‌های سینه‌زنی و زنجیرزنی در روز اربعین در نزدیکی حرم امام حسین(ع) نیز به راه می‌افتند. مراسم اربعین هر ساله حدودا  از اوایل ماه صفر آغاز و تا بیستم این ماه ادامه دارد. در سال‌های اخیر به دلیل استقبال زیاد زائران و ازدحام جمعیت بعضا این پیاده‌روی زودتر از این زمان نیز آغاز شده است. 
پیاده‌روی از 3 مسیر به سمت کربلا انجام می‌شود. از میان آن‌ها مسیر نجف به کربلا به سبب وجود مرقد حضرت امیرالمومنین علی‌بن‌ابی‌طالب(ع) در نجف، متمایز از دیگر مسیرها است و اکثر زائران ایرانی مسیر نجف تا کربلا را برای پیاده‌روی انتخاب می‌کنند. این فاصله چیزی حدود 80 کیلومتر است. برای پیاده‌روی کل مسیر، زمانی در حدود 20 تا 25 ساعت لازم است که بهترین زمان برای شروع، 16 صفر است.

مهمان‌نوازی عراقی‌ها در این ایام از زائران بسیار زبانزد است. هر عراقی به صورت خودجوش، در حد خود خانه، خوراک، پوشاک و همه امکاناتی را که می‌تواند در اختیار عزاداران می‌گذارد و در این راه از کوچک‌ترین خدمتی دریغ نمی‌کند.
 اربعین پس از عاشورا، دومین مراسم دینی مهم در عراق است. این سفر زیارتی، چندین روز به طول می‌انجامد. یکی از نکات جالب در طی این مسیر وجود گروه‌های مختلف برای خدمت‌رسانی رایگان به زائران درون موکب‌ها است که با در اختیار گذاشتن آب، غذا، مکان استراحت، ماساژ دادن دست و پای افراد پیاده به زائران خدمت‌رسانی می‌کنند. 
عزاداری در ایام اربعین تا پاسی از شب ادامه دارد و مراسم اصلی روز اربعین از ظهر آغاز می‌شود و دسته‌های عزاداری به صورت منظم در نزدیکی حرم امام حسین (ع) می‌ایستند و در پایان، دسته‌های سینه‌زنی وارد حرم شده و به دور ضریح طواف می‌کنند و نماز و دعاهای مخصوص زیارت اربعین را می‌خوانند. 

هوسه‌خوانی

«هوسه‌خوانی» یکی از آداب عزاداری مردم عراق در راه کربلا در روز اربعین است. در این مراسم، شرکت‌کنندگان به صورت دایره‌وار می‌ایستند و در بین این جمعیت یک نفر به عنوان شاعر شروع به خواندن قصیده‌هایی در وصف این مراسم می‌کند، جمعیت در این حرکت دوار، هر بار بیتی را که توسط شاعر خوانده می‌شود، تکرار می‌کنند. «هوسه» به قصیده‌های خاص قبایل بخش جنوبی عراق گفته می‌شود. شیعیان از رسم هوسه‌خوانی غالباً در مراسم عاشورا و اربعین استفاده می‌کنند. هوسه بیان‌کننده ارزش‌هایی همچون شجاعت، دلاوری و خصایص برتر قبیله یا فردی از آن است. غالباً از این قبیل قصاید در وصف جنگ‌ها و مرثیه‌سرایی یا برای انگیزه دادن به مردان جهت انجام کارهای سخت و بزرگ استفاده می‌شود.

پیاده‌روی شهادت امام موسی کاظم(ع) (25 رجب)

امام موسی کاظم (ع)، هفتمین امام شیعیان است. ایشان در سال 183 هجری قمری به دستور هارون‌الرشید مسموم شده و به شهادت رسیدند. یکی از مناسبت‌هایی که در عراق هر ساله مورد توجه بوده، مراسم سالروز شهادت امام موسی کاظم (ع) است که بعد از تاسوعا، عاشورا و اربعین حسینی از بزرگترین مراسمات دینی و مذهبی در عراق به حساب می‌آید. مردم عراق همه ساله در فاصله چند روز مانده به سالروز شهادت امام موسی کاظم (ع) از نقاط مختلف شهر بغداد و مناطق دیگر عراق، با پای پیاده به سمت کاظمین حرکت می‌کنند. این مراسم با جایگزینی پرچم‌های سیاه به جای پرچم‌های سبز و تلاوت آیاتی از قرآن مجید آغاز می‌شود. همزمان مداحان اهل بیت(ع) نیز با نوحه‌هایی سوزناک در وصف آن امام، مراسم عزاداری را در اطراف حرم آغاز می‌کنند.

هرساله دولت عراق با تعطیلی ادارات دولتی، تمامی ارگان‌های امنیتی را برای خدمات‌رسانی و تأمین امنیت زائران بسیج می‌کند. در کنار ارگان‌های دولتی، نیروهای بسیج مردمی نیز تمام تلاش خود را به کار می‌گیرند تا امنیت همواره در طول برگزاری این مراسم برقرار باشد. هر سال در این روز‌ها میلیون‌ها زائر عراقی و غیر عراقی از مسیرهای مختلف با پای پیاده به طرف کاظمین حرکت می‌کنند. در کنار آن‌ها، عده‌ای با برپایی موکب‌هایی در طی مسیر پیاده‌روی، از زوار پذیرایی می‌کنند. 

پیاده روی نیمه شعبان

اعیاد نیمه شعبان یکی از عیدهای بزرگ شیعیان است که کربلا مرکز این جشن بزرگ در عراق است. یکی از تجمعات فرهنگی و اجتماعی در آیین مردم عراق پس از پیاده‌روی اربعین و روز 25 رجب (شهادت امام موسی کاظم(ع) )، پیاده‌روی در روز‌های جشن نیمه شعبان در مسیر نجف به کربلا است. شیعیان در این روز مسیر حرم حضرت حضرت علی(ع) تا حرم امام حسین(ع) را پیاده می‌پیمایند. زائران تلاش می‌کنند تا پس از طی مسیری حدودا 80 کیلومتری در روز نیمه شعبان خود را به شهر کربلا برسانند و برای زیارت امام حسین(ع) حضور پیدا کنند. در این مسیرها موکب‌هایی برای پذیرایی از زائران برپا می‌شود. هر سال در این روزها مردم از شهر‌ها و کشور‌های مختلف پیاده به کربلا سفر می‌کنند. 

جشن میلاد پیامبر در عراق

روز میلاد پیامبر اکرم(ص) در عراق تعطیل رسمی است که طبق تقویم رسمی اهل سنت مصادف با دوازدهم ربیع الاول سال هجری است. با این حال میلاد پیامبر اکرم(ص) در تاریخ‌های مختلفی برای اهل شیعه و سنت جشن گرفته می شود. به اعتقاد شیعه پیامبر در 17 ربیع الاول و به اعتقاد اهل سنت ایشان در 12 همان ماه دیده به جهان گشودند. در بغداد و دیگر کلان شهرهای عراق مردم با چراغانی کردن معابر و خیابان‌ها به استقبال این روز می‌روند. در برخی از محله‌ها و خیابان‌ها، هیئت‌هایی جهت بزرگداشت این روز به راه می‌افتند و در مساجد و حسینیه‌ها مراسم مداحی و مولودی برگزار می‌شود. مردم برای تبریک این روز و دید و بازدید و صرف شام و شیرینی به خانه های یکدیگر می روند.

مراسم روز عرفه

علاوه بر سرزمین عرفات، هر ساله شهر کربلا نیز شاهد برگزاری مراسم پرفیض دعای عرفه است. دعای عرفه، دعایی منسوب به امام‌حسین(ع) است که خواندن آن در روز عرفه (نهم ذی‌حجه) بسیار فضیلت دارد؛ بنابراین شیعیان از نقاط مختلف دنیا در این روز در حرم ائمه اطهار(ع) و مکان‌های مذهبی، مراسم خواندن این دعا را برگزار می‌کنند.
خواندن دعای عرفه همچون سایر آداب مذهبی بین شیعیان مشترک بوده و هر ساله هزاران شیعه از نقاط مختلف را در کربلا دور هم جمع می‌کند. به رغم گرمای شدید عراق، هر سال در این روز شاهد حضور پرشور هزاران زائر از کشورهای مختلف از جمله ایران، در بین‌الحرمین هستیم.

در روز عرفه خیل عظیم جمعیت، رنگ و بوی خاصی به شهر کربلا می‌دهد. نیروهای امنیتی عراق و شهرداری برای حفظ امنیت زائران تدابیر ویژه امنیتی به اجرا می‌گذارند و این مراسم به طور مستقیم از شبکه‌های مختلف تلویزیونی پوشش داده می‌شود.
همچنین در روایات آمده است که روز عرفه از روزهای خاص برای زیارت امام حسین(ع) است که شیعیان علاوه بر خواندن دعای عرفه، پس از نماز ظهر و عصر، به زیارت حرم امام حسین(ع) و برادر بزرگوارشان می‌روند.

آداب ماه رمضان

ماه مبارک رمضان برای مردم عراق از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. آن‌ها پیش از شروع این ماه تمام مایحتاجی که برای طبخ و آماده سازی غذای سحر و افطار و انواع شیرینی‌های عراقی و دیگر چیزها لازم است از جمله: حبوبات، برنج، ادویه‌، خرما، آجیل، گوشت و مرغ را تهیه می‌کنند.

شب قدر

شب قدر از شبهای بسیار مهم در ماه رمضان در بین مسلمانان است و این آیین در میان عراقی‌ها نیز از اهمیت بالایی برخوردار است. در این شب آنان به مانند مسلمانان دیگر به شب زنده‌داری، خواندن قرآن، ادعیه و زیارت ائمه می‌پردازند.

سنت صله‌رحم و افطار دسته‌جمعی

از جمله آداب و رسومی که در ماه مبارک رمضان در عراق مورد توجه است، صله رحم و دید و بازدید بین اقوام، آشنایان و خویشاوندان است. در عراق افطارهای دسته‌جمعی نیز بسیار مورد توجه است، چرا که این کار بر اهمیت بنیان خانواده و اجتماع تأکید دارد. همین امر سبب شده است تا افطار دسته جمعی در مساجد و خانه‌ها در این ماه به طور گسترده قابل مشاهده باشد. 

غذاهای و شیرینی‌های ماه رمضان

از جمله غذاهایی که طول ماه مبارک رمضان در عراق مورد استقبال قرار می‌گیرد عبارت است ازکبّه،حمس،مخلمح،دلمه،مسکوف،سوپ دال عدس،آبگوشت،حلیم، شله زرد و کباب عراقی. 
همچنین شیرینی‌های کلوچه خرمایی عراق (در مواد میانی این کلوچه از میزان زیادی خرما استفاده می‌شود)، باقلوا (برمه)، زولبیا و بامیه، قطایف (نوعی شیرینی عربی)، دهین(حلوای معروف نجف)، محلبی(دسر خوشمزه با شیر) و حلوای خرما در میان مردم عراق بسیار پرطرفدار است. 

شربت‌هایی که برای کاهش عطش در این ماه مصرف می‌شوند شامل این موارد است: شربت لیمو عمانی، شربت کشمش و سکنجبین.

تفریحات و بازی‌ها در ماه رمضان

در بین مردم عراق سال‌ها این رسم وجود داشته که در ایام ماه رمضان پس از افطار به بازی‌هایی می‌پردازند که افراد از کوچک تا بزرگ را دربرمی‌گیرد. بازی‌های محلی و خلاقانه‌ای که سال‌ها در این کشور مرسوم بوده و در محیط داخل و خارج از خانه مردم به انجام آنها می‌پردازند که در ادامه با آن‌ها آشنا می‌شویم:
•    محیبس، بازی محلی که مشابه گل یا پوچ است اما با انگشتر اجرا می‌شود و در دو گروه در تعداد 5 نفر به بالا انجام می‌شود. در پایان بازی تیم برنده به خواندن ترانه‌های سنتی می‌پردازد. تمام شرکت‌کنندگان اعم از تیم بازنده و برنده و تماشاچیان به خوردن شیرینی‌های سنتی همچون زولبیا، بامیه و باقلوا دعوت می‌شوند. نکته جالب این بازی این است که هزینه پذیرایی برعهده تیم بازنده است. 
•    ماجینه که با نام «گرگیعان» یا «قرقیعان» نیز از آن یاد می‌شود، بازی سنتی است که این روز‌ها در شهرهایی همچون بغداد بسیار کمرنگ شده‌است. در این بازی کودکان پس از افطار کنار هم جمع می‌شوند و درب خانه اهالی محل را می‌زنند. این کودکان سعی می‌کنند با خواندن آوازهای سنتی، صاحبان خانه را به باز کردن درب منازل ترغیب کنند. صاحبان خانه نیز درمقابل به این کودکان شیرینی و وجوه نقدی هدیه می‌دهند. این مراسم معمولا در اواسط ماه مبارک رمضان انجام ‌می‌شود.

زیارت ائمه اطهار در ماه رمضان

زیارت ائمه در شب‌های رمضان نیز از دیگر رسوم ماه مبارک در عراق است.
•    زیارت امام حسین(ع) 
•    زیارت امام علی (ع) (خصوصاً در شب‌های قدر)
•    زیارت حرم مطهر حضرت عباس (ع)

آداب و رسوم عید فطر در عراق

عید فطر آنقدر برای مردم عراق مهم است که قبل از روزهای منتهی به ماه مبارک رمضان شروع به آماده شدن برای آن می‌کنند. برای مثال لباس نو خریداری می‌کنند؛ برای پذیرایی از مهمانان، غذا و شیرینی مخصوص تهیه می‌کنند و اعضای خانواده به صورت دسته جمعی در پختن شیرینی «کلیجه» مشارکت می‌کنند.(کلیجه با ترکیبی از آرد، روغن، شکر، خشکبار، خرما و کنجد تهیه می‌شود). مردم در پایان ماه مبارک رمضان به پشت بام می‌روند تا با همنوایی با صدای الله اکبر مساجد، با این ماه وادع کنند.

عید فطر در عراق از جمله اعیادی است که بسیار مورد توجه است و دارای چند روز تعطیلی رسمی است. در این تعطیلی‌، سفرهای زیادی انجام می شود که زیارت حرم ائمه جایگاه ویژه‌ای در این میان دارد. در روز عید فطر، روزه گرفتن حرام است و مردم در این روز همانند سایر مسلمانان در تمام جهان، نماز عید فطر را برپا می‌دارند. بعد از برگزاری نماز، مردم به دیدار یکدیگر می‌روند و صله‌رحم به جای می‌آورند. بزرگترها در این دید و بازدیدها به کوچکترها عیدی میدهند و  مردم فطریه‌هایشان را به فقرا تقدیم می‌کنند.
به عنوان مثال، از جمله عادات مرسوم در بین مردم جنوب بصره که از اجداد خود به ارث برده‌اند، این است که آن‌ها در روز عید فطر در کوچه‌ و محله‌های خود با هدف ایجاد مهر و محبت به دور هم جمع می‌شوند و غذای «المطبک» را که از گوشت و برنج تهیه می‌شود به صورت دسته جمعی صرف می‌کنند.

آداب و رسوم عید غدیر خم در عراق

اهالی شیعه نشین عراق و سایر مسلمانان شیعه زائر در این کشور روز عید غدیر را جشن می‌گیرند و حرم حضرت علی(ع) در این روز گلباران می‌شود. بارگاه ایشان در شهر نجف، یکی از اصلی‌ترین مکان‌ها برای جشن در روز عید غدیر خم است که هر ساله شاهد حضور هزاران نفر از شیعیان است. در این روز، شیعیان عراق و سایر کشورها برای زیارت ایشان به شهر نجف اشرف سفر می‌کنند. به طور معمول در عراق این روز تعطیل رسمی نیست، اما در استان‌های شیعه‌نشین مانند نجف، کربلا، واسط، ذی‌قار و ... ادارات و مراکز دولتی به مناسبت این عید تعطیل اعلام می‌شود. 

آداب و رسوم عید قربان

عید سعید قربان هم، مانند عید فطر یکی از اعیاد مورد توجه مردم عراق است. از آداب و رسوم مردم عراق در این روز می‌توان به برگزاری نماز عید در مساجد و حسینیه‌ها، صله‌رحم با اقوام و آشنایان و زیارت ائمه اطهار(ع) اشاره کرد. مردم برای زیارت به شهرهای مختلف عراق همچون کربلا، نجف، کاظمین و سامرا سفر می‌کنند. زیارت در این روز یکی از مهم‌ترین آدابی است که به جا آورده می‌شود و در این بین به زیارت بارگاه امام حسین(ع) توجه ویژه‌ای می‌شود. به طور معمول در عراق برای عید قربان همانند اعیاد دیگر چند روز تعطیلی در نظر گرفته می‌شود که تعطیلی عید قربان در حدود 4 روز است. ناگفته نماند که عشایر عراق نیز هر کدام برای این اعیاد آداب خاصی دارند و جشن‌های باشکوهی را نیز برگزار می‌کنند.