در این مقاله به معرفی و بررسی اجمالی شعرای کرد زبان عراق و آثار آن‌ها می‌پردازیم.

کژال احمد 

کژال احمد نویسنده، شاعر و روزنامه‌نگار معاصر کرد، متولد سال 1967 در کردستان عراق است. وی اولین شعر خود را  در 21 سالگی منتشر کرد. کژال احمد از اولین زنان شاعر کردی‌است که به شکل جدی در عرصه شعر و ادبیات به فعالیت پرداخت. تاکنون چندین مجموعه شعر از او نیز منتشر شده‌است. اشعار وی بسیار احساسی، جسورانه و اندوهناک است و به دلیل جسارت  و تأثیرگذاری خاص خود در میان کردزبانان شهرت یافته و به بخشی جدایی ناپذیر از ادبیات کردی تبدیل شده است. اشعار کژال تاکنون به زبان‌های عربی، فارسی، ترکی، نروژی و انگلیسی ترجمه شده‌اند و آثار او در اثر گلچینی از شعرای مهم عراقی منتشر شده‌است. 
کژال از سال 1992 روزنامه‌نگاری را آغاز کرد. او علاوه بر سرودن شعر و روزنامه نگاری، به تحلیل مسائل اجتماعی و سیاسی نیز می‌پرداخت.
از آثار او می‌توان به کتاب زن (1999)، شعر بندر برمودا (1999)، فنجانی قهوه همراه او (2001) و آینه را شکستم (2004) اشاره کرد.

نجیبه احمد 

نجیبه احمد نویسنده، شاعر و مترجم معاصر کرد، در سال 1954 در کرکوک متولد شد. او در دانشگاه سلیمانیه زبان و ادبیات کردی را فرا گرفت و سال‌ها قبل از پیوستن به نهضت آزادسازی کرد به عنوان معلم مشغول به کار بود. وی در سال 1976 وارد دنیای ادبیات شد. در آن زمان او تنها چهره زن ادبی کرد بود و در کنار برخی از شاعران و نویسندگان زن کرد از  جمله کژال احمد سهم بسزایی در پیشرفت ادبیات کرد داشت.
از جمله آثار او می‌توان به لیست زیر اشاره کرد:
•    بکاء الربیع(گریه بهاری) تبریز، ایران، 1994
•    راسان، 1994
•    تاریخ شجرة التفاح(تاریخ درخت سیب) اربیل، عراق، 1998
•    فراشات الموت(پروانه های مرگ)، اربیل، عراق، 1998
•    وغزالة خُلقت من الماء(و آهویی که از آب آفریده شد)، اربیل، عراق، 2005
•    قیامة براعم الکمثری(رستاخیز جوانه های گلابی)، اربیل، عراق، 2005

شیرکو بیکس

شیرکو بیکس از شاعران معاصر کرد عراقی است که در ماه مه سال 1940 میلادی در سلیمانیه عراق متولد شد. وی فرزند فایق بیکس از شاعران مبارز کرد عراقی و شعر و مبارزات را از پدر به ارث برد. وی اولین کتاب خود را در 17 سالگی منتشر کرد و در مجموع حدود 38 دیوان شعر از او چاپ شده‌است. او در در سال 1965 به نهضت آزادسازی کرد پیوست و در ایستگاه رادیویی این جنبش فعالیت کرد. وی در سال 1986 به دلیل فشارهای سیاسی رژیم عراق وطن خود را ترک کرد و از سال 1987 تا 1992 به سوئد تبعید شد. در سال 1988 بیکس از سوی خانه قلم سوئد، برنده‌ی جایزه کورت توخولسکی شد.
او در سال‌های 1987 الی 1991 همچنان فعال بود و چندین مراسم شعرخوانی در کشورهای مختلف برپا کرد. در سال 1992 مجددا به کردستان عراق بازگشت و به عنوان نماینده به پارلمان تازه تأسیس کردستان عراق راه یافت. همچنین او بعدها به عنوان اولین وزیر فرهنگ کردستان نیز منصوب شد. اشعارِ او به بسیاری از زبان‌های دنیا از جمله انگلیسی، فرانسوی، ایتالیایی، سوئدی، عربی، ترکی و فارسی ترجمه شده‌است. وی در سال 2001 موفق به کسب جایزه‌ی شاعر بزرگ کُرد شد. او در طول عمر خود توانست به همراه هم‌فکرانش شعر کُردی را به مرزهای تازه‌ای از ادبیات جهانی برساند. وی در تاریخ 4 اوت 2013 در استکهلم سوئد درگذشت.
از مجموعه آثار او می‌توان به دو سرو کوهی، عقاب، رود، سپیده‌دم اشاره کرد.

توفیق محمود حمزه

توفیق محمود حمزه متولد سال 1867 در شهر سلیمانیه، او یک شاعر، نویسنده، رمان‌نویس و روزنامه نگار کرد بود. محمود حمزه ملقب به پیرمرد، وی به زبان‌های کردی و فارسی شعر می‌سرود. وی شعرهایی را تحت نام مستعار پیرمرد سروده است. او تحصیل فقه عربی و اسلامی را در سلیمانیه و بانه ایران آغاز کرد و سپس برای ادامه‌ی تحصیل به استانبول سفر کرد. از سال 1882 تا 1895 وی به عنوان کارمند در دفاتر مختلف دولت محلی در سلیمانیه  مشغول به کار شد. در سال 1898 وی توسط سلطان و امراتور عثمانی عبدالحمید دوم به استانبول دعوت شد و به مدت یک سال در آنجا ماند.
 در سال 1899 به عنوان عضو مجلس عالی استانبول منسوب شد. در همین دوره وی در دانشکده حقوق استانبول نیز پذیرفته شد. از سال 1909 تا 1923 وی به عنوان فرماندار چندین ناحیه در ترکیه و کردستان فعالیت داشت. در سال 1925 وی از طریق بغداد به سلیمانیه بازگشت. در سال 1926 وی سردبیر روزنامه کردی جیان(Jîyan) شد و در سال 1932 به سمت مدیر ارتقاء یافت. او تا سال 1950 به انتشار این روزنامه ادامه داد. همچنین وی بنیان‌گذار اولین مکتب کردی نیز بود. وی در 19 ژوئن 1950 در 83 سالگی بر اثر بیماری دیابت درگذشت.

یونس رئوف

یونس رئوف (معروف به دلدار) شاعر و فعال سیاسی کرد متولد 20 فوریه 1918 در نزدیکی اربیل در کردستان عراق به دنیا آمد.  وی دوره دبیرستان خود را در کرکوک به پایان رساند، سپس تحصیلات خود را در دانشکده حقوق بغداد ادامه داد و در سال 1945 فارغ التحصیل شد. وی در دوران تحصیلات خود در سال 1938 به حزب هیوا پیوست این حزب به عنوان اولین سازمان رسمی کرد شناخته شده است که به دنبال یک کردستان متحد و آزاد بود. 
به دلیل اینکه بیشتر اشعار او حماسی و میهن‌پرستانه بودند همواره از جانب حکومت عراق تحت تعقیب بود و زمان زیادی را در زندان سپری کرده بود. از جمله آثار معروف او سرود ای رقیب است که به عنوان سرود ملی کرد به رسمیت شناخته شد. ای رقیب که اکنون آن را «ای دشمن» نیز ترجمه می‌کنند، سرود رسمی حکومت اقلیم کردستان عراق است. این سرود توسط دلدار در زندان عراق در سال 1938 سروده شده‌است. اهمیت این سرود به حدی است که طی چند دهه گذشته تمام احزاب جدی و قدرتمند کرد در هر چهار بخش کردستان آن را به عنوان سرود ملی کردستان پذیرفته‌اند.
اشعار وی در مجلات معتبر ادبی در اربیل و بغداد منتشر شد. دلدار عناصر رئالیسم و رمانتیسم را در شعر کردی گنجانید. دلدار در سال 1948 در اثر بیماری قلبی درگذشت.

رضا طالبانی

شیخ رضا طالبانی فرزند شیخ عبدالرحمان طالبانی، متولد 1835 در کرکوک، از هجونویسان و شاعران مشهور کرد عراق بود. او اشعار خود را زبان‌های کردی، فارسی، عربی و ترکی سروده است. اشعار شیخ رضا به سبک عروضی و در همه اوزان سروده شده است. بیشتر شهرت وی به خاطر شعرهای هجوی و هزلی است. وی آموزش قرآن و علوم دینی را نزد پدرش آغاز کرده و پس از پدر فراگیری علوم فقه را در نزد علمای دینی ادامه داد. 
او در سال 1860 به استانبول رفت و پس از دو سال به کرکوک بازگشت. چند ماه پس از مرگ پدرش نزد عمویش به شهر کویه سفر کرد و در آنجا از دختر عموی خود خواستگاری کرد، عمویش پذیرفت اما خلف وعده عمویش بر سر خواستگاری سبب شد تا عصبانیت شیخ رضا برانگیخته شود و مجدد به کرکوک بازگردد و مشهورترین هجویات را نثار عمویش کند. مدتی بعد به دلیل رنجیدن از عموی خود به استانبول سفر کرد و در نهضت مشروطه خواهی عثمانی شرکت کرد. وی در سال 1884 استانبول را ترک کرد و به کرکوک بازگشت. در سال 1898 برای همیشه کرکوک را ترک کرد و به بغداد سفرکرد. شیخ رضا در سال 1910 در همان جا از دنیا رفت.

عبدالرحمان بگ 

عبدالرحمان بگ صاحبقران از شعرای کرد متولد سال 1800 میلادی در سلیمانیه می‌باشد. اشعار وی در قالب غزل، رباعی و قصده سروده شده‌است که بیشتر اشعار او در قالب غزل می‌باشد. وی متخلص به سالم بابان بود. اشعار وی به زبان‌های کردی، فارسی و عربی است. برخی اشعار وی تحت تأثیر شاعران فارسی همچون حافظ و شاعر کرد نالی قرار گرفت. عبدالرحمان بگ از خاندان صاحبقران بود و پسر عموی او مصطفی بگ صاحبقران متخلص به دایی نالی از شعرای کرد بود. درون مایه بیشتر اشعار وی غنایی، تاریخی، عرفانی و فلسفی است و بیشتر به سرودن غزل مشهور بود. چیزی که درون اشعار او به وفور و وضوح قابل مشاهده است واژه‌ها و اصطلاحات قرآنی، عرفانی و فلسفی است. 

عبدالله گوران 

عبدالله سلیمان در سال 1904 میلادی در استان سلیمانیه متولد شد. وی در کرکوک تحصیل کرد و زمانی که پدر و برادر بزرگترش درگذشت، مدرسه را ترک کرد و چند سال در منطقه هورامان به عنوان معلم تدریس کرد. او بدون شک انقلابی در شعر کردی به وجود آورد و از او به عنوان پدر شعر نو کردی نیز یاد می‌شود. اولین اثر او با عنوان "دریغی برای گذشته و اندوهی برای آینده" در سال 1921 میلادی در مجله ترقی به چاپ رسید. عبدالله در ادبیات کردی متخلص به گوران است. وی آثار زیادی از نظم، نثر در مجلات عراق و کردستان به چاپ رسانده است. مضامین غالب شعر گوران آزادی و عشق او به کردستان و طبیعت کردستان است. روش او برای به تصویر کشیدن طبیعت در ادبیات کردی بی‌نظیر است. در اشعار او پرداختن به موضوع تبعیض علیه زنان را نیز می‌توان ملاحظه کرد.
گوران اشعار، مقالات و ترجمه‌های خود را در اکثر مجلات و روزنامه‌های کردستان از اوایل دهه 1930 تا زمان مرگش منتشر کرد. در طول عمر او دو مجموعه شعر «بهشت و یادگار» و «سرشک و هنر» از او منتشر گردید. وی برای مدتی  به عنوان سردبیر نشریه ژین انتخاب شد. پدر و پدربزرگ او اهل شعر و ادبیات بودند و آثار و اشعاری به زبان‌های کردی و فارسی از خود به جای گذاشته‌اند
گوران از سال 1937 در مدرسه حلبچه به عنوان معلم مشغول به کار شد. در سال 1940 به مدت یک سال در عراق زندانی شد و پس از آزادی به سلیمانیه بازگشت و به عنوان روزنامه‌نگار فعالیت خود را آغاز کرد و به مدت دو سال سردبیر روزنامه کردی الحیات شد تا اینکه به اتهام فعالیت‌های خود با گروه انصار دستگیر شد، بنابراین وی به یک سال زندان محکوم شد. در سال 1956 آزاد شد و به بغداد رفت. در سال 1959 به عنوان سردبیر نشریه «شفق» مشغول به کار شد و این نشریه را با نام «بیان» منتشر کرد. در سال 1960 به عنوان مدرس زبان و ادبیات کردی در دانشگاه بغداد منسوب شد. عبدالله گوران در 18 نوامبر 1962 پس از تحمل بیماری درگذشت.

بختیار علی محمد

بختیار علی محمد شاعر و نویسنده کُرد در سال 1966 در شهر سلمانیه در کردستان عراق متولد شد. بختیار علی از رمان‌نویسان، منتقدان ادبی، شاعر و مقاله‌نویسان فعال معاصر کرد عراق است. وی در ابتدا کار خود را با شعر و مقاله‌نویسی آغاز کرد اما از اواسط دهه 1990 به رمان نویسی پرداخت. وی سیزده رمان و چندین مجموعه شعر و مقاله به چاپ رسانده است. از اواسط دهه 1990، در سال 1996 به آلمان مهاجرت کرد در زمان زندگی خود در آلمان وی در مقاله‌های آکادمیک خود به موضوعات مختلفی همچون نسل کشی انفال در دوران صدام در سال 1988، رابطه بین قدرت و روشنفکران و سایر مباحث فلسفی پرداخته است. او غالباً از مفاهیم فلسفی غرب برای تفسیر موضوعی در جامعه کرد، اصلاح یا تطبیق آنها با متن خود استفاده می‌کند.
وی تحصیلات پیش‌دانشگاهی خود را در سلیمانیه به پایان رساند. وی تحصیلات دانشگاهی خود را در رشته زمین‌شناسی در دانشگاه سلیمانیه آغاز کرد و ادامه تحصیلات خود را در دانشگاه صلاح‌الدین در اربیل به اتمام رساند. او اولین اثر برجسته خود را به نام نیشتمان در سال 1983 نوشت. وی پس از قیام 1991 علیه دولت عراق، زمانی که کردها شروع به ایجاد منطقه‌ای نیمه خودمختار در بخش‌هایی از کردستان عراق کردند و از درجه آزادی بیان برخوردار شدند شروع به انتشار و برگزاری سمینارهایی کرد، او به دلیل سانسورهای شدید سیاسی در زمان صدام نمی‌توانست بیشتر کارهای خود را قبل از سال 1991 منتشر کند. او در سال 1992 اولین کتاب خود، مجموعه شعری با عنوان گناه و کارناوال را منتشر کرد. این مجموعه‌ شامل چندین شعر بلند می‌باشد که برخی از آنها در اواخر دهه 1980 سروده شده است. اولین رمان او، با عنوان «مرگ تک‌فرزند دوم» در سال 1997 منتشر شد.

سید عبدالرحیم ملا سعید معدومی تاوگوزی (مولوی کرد)

سید عبدالرحیم شاعر و عارف کرد متولد 1806 میلادی، وی در روستایی در استان سلیمانیه، منطقه شمال عراق به دنیا آمد. او یکی از مشهورترین شاعران کرد محسوب می‌شود که به عنوان مولوی کرد نیز شهره یافته‌است. شهرتی که مولوی کرد به دست آورده بود عمدتاً به دلیل سرودن اشعار عاشقانه و عارفانه بود. وی تحصیلات خود را زیر نظر پدر شروع کرد و پس از آن تحصیلات دینی را در مدارس مشهور سلیمانیه ادامه داد، سید عبدالرحیم پس از دریافت مدرک تحصیلی خود به آموزش دانش‌آموزان جوان و نوشتن شعر و آثار ادبی پرداخت. او در حلبچه، سنندج، سلیمانیه، پاوه و مهاباد به کسب علم پرداخت. اشعار عاشقانه مولوی عموماً به گویش هورامی یا گورانی است. وی همچنین به گویش سورانی و زبان‌های عربی و فارسی هم شعرهایی سروده‌ است. 
از جمله آثار او می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:
دیوان مولوی کرد 
عقیده مرضیه 
الفضیله 
فوائد الفوائح (فارسی)

"عقیده مرضیه" کتابی که مولوی کُرد در سال 1863 شروع به نوشتن آن کرد و تا سال 1865 آن را به پایان رساند. این کتاب تاکنون سه بار منتشر شده است. چاپ اول در سال 1933 در قاهره، چاپ دوم در تهران و چاپ سوم در بغداد در سال 1988 منتشر شد. مجموعه اشعار او مهمترین اثر وی بود که به زبان کردی و با ترکیبی از گویش سورانی و هورامی نوشته شده‌است. این ویرایش توسط پیرمرد (توفیق محمود حمزه) در دو جلد در سال‌های 1935 و 1940 چاپ و منتشر شده است. بار دیگر با تفسیر و تحلیل ملا عبدالکریم مدرس در بغداد در سال 1961 منتشر شد. اشعار مولوی کرد همواره مورد توجه پژوهشگران و تحلیل نویسندگان قرار گرفته است، از جمله آن‌ها می‌توان به علاءالدین سجادی، عبدالله گوران و مصطفی رسول اشاره نمود.

لطیف هلمت

لطیف هلمت یا لطیف محمود برزنجی شاعر، مترجم، نویسنده (نویسنده داستان و نمایشنامه) و روزنامه‌نگار کرد وی در سال 1947 در استان کرکوک به دنیا آمد. وی در خانواده‌ای اهل شعر و ادب متولد شد. در سال 1963 نوشتن شعر را آغاز کرد. وی در دهه‌های 1970 و 1980 به عنوان روزنامه نگار مشغول به کار شد. او به دو زبان کردی و عربی مسلط بود و اشعار سروده شده توسط او هم به زبان عربی و هم به زبان کردی بودند. هلمت تاکنون 20 مجموعه شعر به زبان کردی از خود منتشر کرده‌است و بسیاری از آثار وی به زبان‌های فارسی، عربی، انگلیسی، سوئدی، هلندی، آلمانی و فرانسوی ترجمه شده است.
وی همچنین در زمینه ادبیات کودکان نیز فعالیت داشته‌ و کتاب‌های در این زمینه منتشر کرده‌است. آثار وی تحت تأثیر شاعران مشهور عرب مانند آدونیس و ماغوط نیز قرار گرفته است. او نقش بسیار تعیین‌کننده‌ای در دگرگونی تاریخ شعر کردی داشت. از جمله آثاری که از او منتشر شده است می‌توان به مجموعه شعر "خدا و شهر کوچک ما" سال 1970، "آماده‌ تولدی دیگر" سال 1973، "گیسوان آن دختر سیاه چادر ییلاق و قشلاق من است" سال 1977،  "طوفان سفید" سال 1978 و "نامه‌هایی که مادرم نمی‌خواند" سال 1979 اشاره نمود.

محوی

سید محمد بالخی مشهور به محوی بابان، شاعر، زبان شناس و محقق اسلامی، وی در سال 1830 در روستایی در نزدیکی سلیمانیه دیده به جهان گشود. در رابطه با سال تولد او روایات گوناگونی نقل شده است که بین سال‌های 1830 تا 1836 متفاوت است. او از سن 7 سالگی آموختن علم را آغاز کرد و پس از گذراندن دوران تحصیل خود در دستگاه قضایی سلیمانیه مشغول به کار شد. محوی یکی از برجسته‌ترین شاعران کلاسیک و عرفانی عراق بود که به گویش سورانی نیز شعر می‌سرود.
 عمده شهرت او به دلیل سرودن غزل‌های عاشقانه و عارفانه بود. او به زبان های کردی، فارسی و عربی شعر سروده است که قالب اشعار وی غزل، قصیده، دوبیتی و فرد است. مضمون بیشتر اشعار محوی تصوف و عرفان بود که سراسر آن در بردارنده استعاره و نماد بود. در میان شاعران فارسی زبان او بیشتر از حافظ و در میان شاعران کرد از نالی تأثیر می‌گرفت.  وی در سال 1883 به استانبول سفر کرد و پس از ملاقات با عبدالحمید دوم پادشاه عثمانی، یک خانقاه در سلیمانیه تأسیس کرد که هم‌اکنون به «خانقای محوی» مشهور است. سید محمد در سال 1906 میلادی در سلیمانیه دار فانی را وداع گفت.